بیماری‌های مادرزادی قلبی، علائم متنوعی دارند که با توحه به آن‌ها می‌توان به وجود بیماری‌های قلبی پی برد. در صورت مشاهده هرکدام از این علائم لازم است به سرعت به پزشک متخصص مراجعه و پس از معاینه، اقدامات تشخیصی از جمله اکوکاردیوگرافی انجام گردد.
این علائم شامل موارد زیر می‌گردد:
- تپش قلب
- کبودی ( سیانوز)
- افزایش فشار خون محیطی ( هیپرتانسیون)
- درد قفسه سینه
- سنکوپ
- مرگ ناگهانی
در ادامه به مطالعه سه مورد اول از لیست علائم شایع بیماری مادرزادی قلبی می‌پردازیم. باقی علائم در بخش دوم این مقاله قابل دسترسی است.
تپش قلب
افرادمختلف , احساس متفاوتی از ضربان قلب را به عنوان تپش قلب بیان می کنند. احساس افزایش تعداد ، افزایش قدرت و حس کوبندگی ضربان قلب و یا اختلاف فاصله بین هر ضربه قلبی را ” تپش” می نامند. این امر متناسب با شدت فعالیت و یا به دنبال استرس و اختلالات هیجانی , به عنوان یک امر جبرانی در سیستم قلب و عروق تلقی می شود. در صورتی که به شکل نامتناسب و یا بدون علت ایجاد و یا باعث ناراحتی در بیمار شود باید پیگیری شود.
چگونگی ایجاد نا منظمی در ضربان قلب:
در یک قلب طبیعی سیستم الکتریکی خاص , بطور منظم و بر اساس نیاز بدن تعداد ضربان و قدرت را تنظیم می کند.کانون ضربان ساز اصلی در این سیستم, در دهلیز راست قرار دارد و به طور منظم انقباضات هماهنگ را در دهلیز و بطن برنامه ریزی می کند.در شرایط خاص , کانون کوچکی در خارج از این شبکه هدایتی, ایجاد تحریک الکتریکی کرده و موجب ایجاد انقباض زودرس بطن می شود که برای پمپ خون به میزان معمول کافی نیست.
علیرغم وجود تعدادی از این ضربه های زودرس در شبانه روز, اغلب افراد هیچگونه علایم بالینی ندارند.در موارد اندکی باعث بروز احساس تپش قلب و یا نامنظمی در ضربان قلب می شود.
هرگونه تغییر جدید و ناگهانی در نظم ضربان قلب حتی در کودکان کم سن, نیازمند بررسی دقیق است. هنگامی که که تکرار بی نظمی کم باشدو در نوار قلب مشهود نباشد, ثبت ریتم قلب به مدت طولانی مثلا ۲۴ ساعت در منزل با دستگاه ” هولترمانیتورینگ” لازم خواهد بود.در صورتی که در اکوکاردیوگرافی, ساختمان قلب سالم باشد, پیش آگهی خوب خواهد بود.در بیماران مبتلا به ناهنجاری ساختمانی قلبی , این نوع نامنظمی اهمیت بیشتری دارد و باید سریع تر توسط پزشک متخصص معاینه و بررسی شود.
چگونگی افزایش تعداد ضربان قلب:
احساس تپش قلب به شکل افزایش تعداد ضربان قلب بصورت ناگهانی و بدون علت خاص و در هنگام استراحت و به دنبال تب و استرس اهمیت دارد و نیاز به مراجعه سریع پزشکی است.در این حالت تعداد ضربان قلب بطور ناگهانی افزایش یافنه و گاه به ۳۰۰ بار در دقیقه می رسد.
گاه کودک از تپش قلب شاکی نیست اما بی حال و رنگ پریده است و از درد سینه و درد شکم و حالت تهوع شکایت دارد. مراجعه پزشکی و انجام نوار قلب به شکل اورژانس , برای تشخیص بیماری و درمان آن ضروری است. زیرا حملات طولانی مدت باعث کاهش شدید فشار خون و کلاپس قلبی – عروقی می شود.منشا این نوع افزایش تعداد ضربان قلب اغلب از دهلیز ها بوده و در بسیاری از کودکان , ساختمان قلب نرمال است و معمولا با درمان دارویی قابل کنترل خواهد بود.
افزایش تعداد ضربان قلب با منشا بطن, نادر است. اغلب با اختلالات ساختمانی و بافت قلب همراه بوده و درمان اورژانس نیاز دارد و از خطر بسیار بیشتری برخوردار است.
کبودی ( سیانوز)
به تغییر رنگ پوست به رنگ آبی و یا بنفش کبودی یا «سیانوز» گفته می شود. اغلب در ناحیه لب ها , زبان و بستر ناخن مشاهده می شود. کبودی یا سیانوز , نشانه کاهش میزان اکسیژن در گردش خون است.
سیانوز به چه دلیلی ایجاد می شود؟
در شرایط معمول , رنگ صورتی – قرمز مخاطات و پوست ناشی از گردش خون حاوی اکسیژن در سیستم مویرگی است. در بعضی بیماری های قلبی یا ریوی , خون به میزان کافی اکسیژن نمی گیرد و یا خون حاوی اکسیژن با خون بدون اکسیژن مخلوط می شود و سبب بروز تغییر رنگ و سیانوز می شود. این امر با گریه و تغذیه تشدید می شود. همچنین در هنگام بروز حمله تشنج یا وقفه تنفسی نیز سیانوز ایجاد خواهد شد.
آیا تمام بیماری های قلبی باعث سیانوز می شوند؟
خیر. سیانوز, یکی از نشانه های بیماری قلبی مادرزادی است و تنها در انواع خاص بارز می شود. انواع شایع بیماری های قلبی در کودکان, باعث بروز علایم نارسایی قلبی می شود ولی موجب بروز سیانوز نمی شود بنابر این عدم وجود سیانوز , نشانه عدم ابتلا به بیماری قلبی نیست.
آیا سیانوز توسط والدین قابل تشخیص است؟
تشخیص سیانوز خفیف در کودکان با اشکال همراه است. مقایسه رنگ زبان و بستر ناخن با فرد سالم خانواده امکان تشخیص را فراهم می کند.در حین بازی ، گریه و یا شیر خوردن سیانوز تشدید میشود.در موارد مشکوک, معاینه توسط پزشک متخصص و تعیین میزان اکسیژن خون با کمک دستگاه مخصوص از روی پوست ضروری خواهد بود.
افزایش فشار خون محیطی ( هیپرتانسیون)
فشارخون, نیرویی است که ستون خون علیه دیواره عروق طی مسیر داخل بدن وارد می کند.میزان فشار خون در طول روز با فعالیت, خستگی و استرس متغیر است. میزان فشار خون در کودکان, کمتر از بالغین است و با افزایش سن و قد افزایش می یابد. در ۱۳-۱۴ سالگی, میزان آن مشابه بالغین شده و هر نوجوان با فشار خون بیش از ۱۲۰-۱۳۰ میلی متر جیوه, باید برای تشخیص علت افزایش خون مورد بررسی قرار گیرد.
علت افزایش فشار خون:
علت این امر در کودکان و بزرگسالان متفاوت است. افزایش فشار خون اولیه در کودکان نادر است. عامل آن در اغلب کودکان, بیماری کلیوی , قلبی یا غدد درون ریز است:
- بیماری های کلیه شامل اختلالات مادرزادی یا اکتسابی , عفونت کلیه, انسداد مجاری کلیه و کیست های متعدد کلیه است.
- بیماری های قلب : شریان آیؤرت, سرخرگ اصلی و بزرگی است که خون را از بطن چپ به سایر ارگان ها حمل می کند.تنگی در این سرخرگ که” کوارکتاسیون” نامیده می شود. باعث ایجاد افزایش فشار خون در دست ها و ضعیف شدن نبض پاها می شود. در برخی موارد حساس خستگی زودرس و یا ضعف و گرفتگی در پاها حین راه رفتن , در کودک ظاهر می شود اما اکثرا تنها با معاینه پزشکی قابل تشخیص است.
- بیماری غدد درون ریز : در موارد نادرتر, پرکاری غدد تیرویید و غدد فوق کلیه موجب افزایش فشار خون در کودکان می شود.
- افزایش فشار خون اولیه برخلاف بزرگسالان, در کودکان شایع نیست. اما در نوجوانان همراه افزایش وزن و سابقه خانوادگی افزایش فشار خون دیده می شود و لازم است در ابتدا کلیه اقدامات تشخیصی از نظر سایر بیماری ها انجام شود.
علایم افزایش فشار خون:
متاسفانه این حالت علایم اختصاصی ندارد.در واقع اختلال عملکرد ارگان های حیاتی بدن به دنبال افزایش شدید فشار خون, موجب ایجاد علایم بالینی در فرد مبتلا می شود.در واقع به دنبال صدمات بافت های بدن, علایم بالینی در سیستم قلب , اعصاب مرکزی، کلیه هاو چشم ها اتفاق می افتد.مثلا سردرد و احساس سنگینی در سر و تهوع از علایم درگیری سیستم اعصاب است و در موارد شدید تر تشنج, کاهش هوشیاری را نیز موجب می شود.
در سیستم قلب و عروق باعث بروز علایم نارسایی قلبی پیشرونده مثل تنگی نفس, تندی ضربان قلب و درد سینه می شود.در سیستم کلیوی, نارسایی پیشرونده کلیه, تورم اندام و کاهش حجم ادرار قابل ذکر است.تاری دید,کاهش قدرت بینایی, خونریزی ته چشم, نتیجه تغییرات ثانویه افزایش فشار خون در چشم هاست.
عوارض افزایش فشار خون در کودکان :
عوارض مهم افزایش فشار خون در ارگان های مختلف بدن به ویژه قلب, کلیه, سیستم اعصاب مرکزی و چشم ظاهر می شود. تداوم افزایش فشار خون, باعث ضخیم شدن عضله قلب ( میوکارد) می شود و میزان خطر سکته های قلبی را افزایش می دهد. همچنین احتمال خونریزی یا سکته های مغزی, تشنج و فلج اندام ها تشدید خواهد شد هستند. چاقی ،دیابت ، افزایش کلسترول و مصرف سیگار سبب افزایش عوارض قلبی و عروقی ناشی از فشار خون بالا می شود. به این ترتیب کودکان مبتلا در طول عمر خود, در معرض خطرات بیشتر و طولانی تری نسبت به بزرگسالان قرار خواهند داشت.
نحوه تشخیص و درمان
تشخیص زودرس بیماری, نیازمند معاینه پزشکی منظم بوده و کنترل میزان فشار خون حتی در کودکان و نوجوانان را الزامی می کند. این امر توسط پزشک و یا استفاده از دستگاه های کنترل کننده خانگی فشار خون امکان پذیر است. به این ترتیب در تمام کودکان بالای ۳ سال , حداقل یکبار در سال, کنترل فشار خون توسط پزشک ضروری است.
هدف از درمان نیز به جز کنترل و کاهش شدت افزایش فشار خون,در جهت درمان بیماری اولیه و زمینه ساز آن است. مصرف دارو به شکل مرتب و طبق برنامه تنظیم شده توسط پزشک برای کنترل کامل این بیماری ضروری است. قطع ناگهانی درمان دارویی باعث افزایش ناگهانی و شدید فشار خون در بیمار می شود و علت اغلب علایم شدید و حاد منجر به عوارض دایمی در بیماران, نیز مصرف نامنظم و یا قطع دارو خواهد یود.