مجرای شریانی باز به معنی وجود یک ارتباط عروقی بین دو رگ اصلی بدن یعنی سرخرگ آئورت و سرخرگ ریوی است. در این اختلال ساختمانی , خون اکسیژن دار از سمت آئورت و از طریق این مجرای عروقی وارد سرخرگ ریوی می شود, در نتیجه حجم گردش خون ریوی بطور غیر معمول افزایش می یابد و بطور ثانویه سبب تاثیر منفی روی قلب کودک می شود. بطوریکه دهلیز و بطن چپ نیز بتدریج گشاد شده و در طولانی مدت و بدنبال تخریب عروق ریوی, سبب افزایش فشار شریان ریوی و تشدید بیماری و درگیری قلب راست به همراه درگیری قلب چپ می شود.
علت:
مانند سایر بیماری اولیه قلبی علت دقیق آن نامشخص است . یکی از بیماری های شایع قلبی است و نقش عوامل ژنتیک و عوامل محیطی در بروز آن مطرح است.
جنین شناسی :
مجرای شریانی در دوران جنینی نقشی مهم در گردش خون جنین دارد و بعد از تولد و با تغییر گردش خون, قطع وابستگی از جفت و فعال شدن بافت ریه در نوزاد, نیازی به تداوم بازماندن مجرای شریانی نیست, لذا در مدت چند ساعت یا روز , این مجرا بطور کامل بسته می شود. در صورتیکه مجرا بسته نشود به عنوان یکی از شایع ترین بیماری ها مطرح است.
علائم PDA:
علائم این بیماری در نوزاد زودرس و کم وزن , شدیدتر و بیشتر است. به طور کلی شدت علائم وابسته به سایز این مجرا خواهد داشت.علائم شامل موارد زیر خواهد بود که از روزهای اول تولد شروع می شود:
تنفس تند
کشیدگی عضلات در قسمت بالای شکم
عدم امکان مکیدن مداوم
خستگی زودرس
زمان کوتاه خواب و نیاز مکرر به تغذیه
عفونت تنفسی شدیدو طولانی
عدم افزایش وزن
نوزاد مبتلا علیرغم میل به شیرخوردن, بعلت خستگی زودرس , بزودی به خواب می رودو تنها مدت زمان کوتاهی قادر به مکیدن و تغذیه از سینه مادر یا شیشه خواهد بودو لذا روند وزن گیری نیز بسیار کند خواهد بود.
در صورتیکه مجرای شریانی کوچک باشد , شدت علائم فوق کند و دیررس تر خواهد بود و ممکن است بعد از چند هفته اول تولد تشخیص داده شود و یا به دلیل عدم دقت در تشخیص علائم خفیف تر آن ، ماهها بدون تشخیص باقی بماند. در صورت شک به وجود هر یک از علائم فوق لازم است نوزاد توسط پزشک متخصص سریعا معاینه شود. از طرف دیگر وجود هر نوع سوفل قلبی مشکوک در نوزاد یا شیرخوار کوچک نیازمند بررسی دقیق است.سوفل قلبی , علائم نارسایی قلبی در شیرخوار یا نوزاد سبب ارجاع سریع وی به متخصص قلب کودک خواهد بود. متاسفانه بدلیل شدت پایین سوفل قلبی , به اشتباه به عنوان به سوفل بی گناه, تلقی و تشخیص به تاخیر می افتد.
تفاوت PDA در نوزاد نارس یا نوزاد فول ترم
نوزاد متولد شده بعد از ۳۸ هفته حاملگی , فول ترم نامیده می شود. مجرای شریانی باز در نوزاد فول ترم بطور خودبخودی بسته نخواهد شد و نیازمند اقدامات درمانی توسط پزشک متخصص قلب کودکان دارد.تداوم باز ماندن آن سبب ایجاد نارسایی قلبی خفیف تا شدید می شود و در طولانی مدت ریسک ایجاد عفونت داخل قلبی، که آندوکاردیت نامیده می شود ,را افزایش می دهد.
در نوزاد نارس , PDA سبب علائم شدیدتر و نارسایی قلبی زودرس خواهد شد. در مواردیکه PDA کوچک باشد, احتمال انسداد خودبخودی طی چند روز یا هفته اول تولد وجود دارد.
تشخیص:
مشاهده علائم نارسایی قلبی ( تنفس تند, عدم وزن گیری و….) نیازمند ارجاع به متخصص قلب کودکان خواهد بود. معاینه دقیق و سپس اکوکاردیوگرافی سبب تشخیص دقیق میشود. با توجه به اینکه تشخیص علائم توسط والدین سخت خواهد بود, مراجعه به پزشک به شکل دوره ای و معاینات معمول جهت تشخیص انواع بیماری های قلبی ضروری است.عدم توجه به علائم اولیه و سپس عدم تشخیص بیماری در هفته ها و ماه های اول تولدخطرناک بوده و سبب ایجاداثرات گاه غیر قابل برگشت در سیستم گردش خون قلب و ریه کودک می شود.
درمان:
در نوزادان نارس احتمال بسته شدن خودبخودی وجود دارد. لذا در ابتدا سعی در کنترل علائم شده و درمان دارویی خاص سبب انسداد زودتر مجرا خواهد شدو در صورت عدم پاسخ درمانی, اقدامات جراحی یا بستن از راه داخل عروقی ( ترانس کانتر) انجام خواهد شد.ولی نوزادان ترم بعد از کنترل علائم نارسایی قلبی, کاندید درمان جراحی یا ترانس کانتر خواهند بود. امروزه جهت اغلب شیرخواران, درمان داخل عروقی قابل انجام است. در این روش وسیله مخصوص {معمولا Coil (فنر) و یا آمپلاتزر } توسط کاتتر و از راه سیاهرگ پاها وارد قلب شده و در محل این مجرا به طور کامل جاسازی می شود بطوریکه اجازه عبور خون از آئورت به سمت سرخرگ ریوی را نمی دهد.
در روش جراحی برش جراحی از زیر بغل بوده و از پمپ قلبی و ریوی در حین جراحی استفاده نمی شودو مدت بستری معمولا کوتاه و ریسک جراحی نیز بسیار پایین است.
در چه مواردی وجود PDA مفید است :
در بعضی بیماری های پیچیده و کبودی دهنده قلبی بلافاصله بعد از تولد نوزاد بسیار بدحال است و علائم شدید و نارسایی قلبی شدید و پیشرونده دیده می شود. در این موارد بازماندن مجرای شریانی جهت ادامه زندگی کودک تا انجام درمان های اختصاصی کمک می کند. در این موارد از درمان های دارویی اختصاصی جهت بازماندن مجرای شریانی استفاده می شود.
مراقبت های خاص:
-رعایت بهداشت دهان و دندان جهت جلوگیری از عفونت های داخل قلبی
-رژیم غذایی پرکالری در شیرخواران
-ترجیحا دوری از اماکن شلوغ جهت جلوگیری از عفونت های تنفسی و گوارشی
-واکسیناسیون علیه انفلوانزا و پنوموکک